طبقه بندی انواع ساز های سنتی ایران

یکی دیگر از این شیوه های طبقه بندی موسیقی بر اساس جغرافیا و کشور است.  ساز سنتی در ایران جایگاه خاصی به دست آورده و به نحوی میتواند گویای فرهنگ و سنت و علایق ایرانی ها باشد. نمونه ای ازین ساز ها در جدول زیر آورده شده است.

انواع ساز ایرانی  و سنتی	نمونه ساز
ساز زهی (زخمه‌ای، مضرابی، آرشه‌ای)	دیوان، تار، دوتار، سه تار ، عود (بربط)، تنبور، چگور، رباب، قانون، چنگ، کمانچه، قیچک سرود، ویولن ایرانی ،سنتور
ساز بادی  (چوبی و برنجی)	نرمه‌نای، فلوت، نی، قره نی، نی انبان، کرنا، بالابان، دوزله، سرنا، نفیر، دونیه، شمشال
ساز کوبه ای (با کوک معین و نامعین)	دایره، دهل، تنبک، نقاره، سنج، طاس، دف

معرفی انواع سازهای زهی

این دسته از ساز ها تقسیم میشود به ساز سنتی و ساز غربی. همانطور که از نام این مدل ساز ها پیداست، تولید صدا در ساز های زهی به صورت ارتعاش و لرزش زه یا سیم ایجاد می شود. در این ساز ها ممکن است زه ها فلزی یا پلاستیکی باشند. در بعضی مدل ها نیز هم از سیم فلزی و هم سیم پلاستیکی استفاده میشود.

اما نحوه تولید صدا در سازهای زهی با یکدیگر متفاوت است در بعضی ساز ها به صورت کندن(زخمه ای) سیم، تولید صدا صورت میگیرد و در برخی دیگر به صورت ضربه ای(کوبشی) و در برخی دیگر با کشیدن آرشه (آرشه ای). هر یک از این مدل های ساز زهی دارای زیر شاخه هایی هستند که با هم به بررسی آن ها میپردازیم.

انواع سازهای زهی:

• ساز زهی زخمه ای
• ساز زهی آرشه ای
• ساز زهی کوبشی

 

ساز زهی زخمه ای

همانطور که گفتیم در سازهای زهی زخمه ای ، تولید صدا به صورت زخمه زدن یا کندن سیم انجام میشود. خود این دسته از ساز ها در سبک های متنوعی مورد استفاده قرار میگیرد.

اکثر این مدل از ساز ها در خانواده بربط ها هستند مانند گیتار، سه تار، گیتار بیس، بانجو و ماندولین. جالب است که در بعضی مواقع در سازهای آرشه ای از روش کندن سیم یا زخمه زدن به سیم ساز صدا تولید میکنند. این حالتی از نوازندگی است که نوازنده در قسمت های مختلف قطعه هم از آرشه و هم به صورت زخمه زدن نوازندگی میکند.

انواع ساز زهی آرشه ای 

ساز های زهی آرشه ای همانطور که گفتیم به وسیله یک آرشه یا یک کمان به صدا در می آیند. این سازها را گاهی به صورت زخمه ای نیز اجرا میکنند. در یک قطعه ممکن است نوازنده هم با استفاده از آرشه و  هم با استفاده از انگشتان خود به صورت زخمه ای و به صورت کندن سیم ها اجرا کند.

اگر به دسته های این ساز ها دقت کرده باشید متوجه خواهید شد که این دسته از سازها که نواختن همراه با آرشه میباشد پرده یا فرت ندارند. پرده یا فرت ها بر روی دسته سازها قرار میگیرد و وظیفه آن ها تکیه گاه برای تغییر طول سیم میباشد. در ساز های آرشه ای این مورد وجود ندارد و نوازنده باید به صورت عملی به آن برسد.

انواع ساز زهی کوبشی

سازهای زهی کوبشی نیز از انواع ساز های محبوب میباشند که امروزه طرفداران بسیاری به دست آورده اند. نحوه کار این مدل ساز ها با ضربه میباشد. سازهای زهی کوبشی معمولا دارای مضراب هایی هستند یکی در دست چپ و دیگری در دست راست.

به دلیل نحوه استفاده از این ساز ها زه ها یا سیم های آن از سایر سازهای زهی محکم تر بسته میشوند. کشش این سیم ها زیاد میباشد تا بتواند با کوچکترین ضربه نیز صدایی زیبا تولید کند.

باغلاما	تنبور	دیوان	سی‌تار	کمانچه	قوپوز	ویولون آلتو	ویولن‌سل
بالالایکا	چگور	دوتار	سنتور	گیتار	قیجاق(کمانچه ترکمنی)	ویولا	ماندولین
بربط	چونگیر	رباب	شورانگیز	قانون	عود	ویولا د آمور	هارپ
تار	چنگ	سلانه	قیچک	قاویز (‌زنبورک ترکمنی)	لوت	ویولا داگامبا	یوکه‌لیلی
تار باس	دولسیمر	سه‌تار	کنترباس	ویولون	مراژ	ویولای باس

معرفی انواع سازهای بادی

سازهای بادی همانطور که از اسم آن پیداست با جریان هوا تولید صدا میکند. این مدل سازها ممکن است با هوای دمیده یا مکشیده شده به وسیله دهان به صدا در بیاید یا ممکن است به کمک یک وسیله خارجی جریان هوا تولید شود. برخی از سازهای بادی به کمک دمش و مکش هوا و برخی دیگر فقط با دمش هوا عمل تولید صدا صورت میگیرد.

سازهای بادی قدیمی ترین سازهای ساخته شده به دست بشر میباشد. انسان های نخستین متوجه شدند که با دمیدن هوا به داخل برخی شاخ و برگ درختان و یا با سوراخ کردن آج و استخوان حیوانات میتوانند با دمیدن داخل آن ها صداهایی تولید کنند.

انواع سازهای بادی:

• ساز بادی چوبی
• ساز بادی برنجی
• ساز بادی شستی دار

 

ساز بادی چوبی

این مدل از ساز ها به دو صورت بی زبانه و زبانه دار میباشند. منظور از زبانه همان قمیش است که در برخی سازهای بادی وظیفه لرزش و تولید صدا را بر عهده دارند. در سازهای بی زبانه تولید صدا بر اثر نوسانات هوا اتفاق می‌افتد اما در سازهای بادی چوبی زبانه دار بر اثر ارتعاش زبانه صورت میگیرد.

این سازها در اندازه‌ها و مدل‌های مختلفی ساخته میشوند. به طوری که کوچکترین آن فلوت و بزرگترین آن را باسون میتوان نامید.

در سازهای بادی چوبی بی زبانه تیغه یا قمیشی وجود ندارد. بلکه لوله‌ها و میله‌های توخالی وجود دارد برای گردش هوا و تغییر نوسان هوا. فلوت با این روش یکی از سریع‌ترین سازها میباشد که در محدوده صوتی بم صدایی نرم و در محدوده صدایی زیر بسیار شفاف میباشد.

انواع ساز بادی برنجی

تولید صدا در ساز بادی برنجی به صورت لرزش لب ها بر روی قسمت دهنی ساز میباشد یعنی با این لرزش ارتعاش لازم به وجود می آید، و همراه با دمش هوا به داخل ساز صدای زیبا و دلنشینی به گوش میرسد. مانند ساز توبا، ترومبون و ترومپت.

بدنه ی این ساز ها ممکن است از جنس برنج، نقره و مس ساخته شده باشد. متریال استفاده شده در ساخت ساز بادی برنجی تاثیر مستقیم بر روی جنس صدا دارد. این مدل ساز ها از نوع ارکستر سمفونی و در دسته شیپور ها قرار دارند که البته به دلیل کاربرد های متفاوت آن ها وزن این ساز ها از سبک تا سنگین متفاوت میباشد.

انواع ساز بادی شستی دار

سازهای بادی شستی دار به سازهایی گویند که اجرای نت ها با دمش هوا یا مکش و دمش هوا صورت میگیرد. اما برای تغییر نت ها از کلید هایی استفاده میشود. معمولا صفحه کلید های آن شبیه به صفحه کلید پیانو یا ارگ میباشد با این تفاوت که از هوا نیز استفاده میشود.

فلوت	فلوت ریکوردر	فلوگل هورن	قره نی	قشمه	کر آنگله	کر (ساز)
کرنای	کلارینت	کورنت	نی	نی انبان	هورن	یدی‌ بوغون نی ترکمنی
سازدهنی	سرنا	سوسافون	شمشال	شهنای	شیپور	فاگوت
توبا	توبای بایرویت	تویتوک (نی ترکمنی)	دودوک	دوزله (دونی)	زامپونیا	ساکسوفون
ابوا	باسون	بالابا	پیکولو	تاریا	ترومبون	ترومپت

معرفی انواع ساز های کوبه ای

سازهای کوبه ای هم میتوانند ساز سنتی باشند هم غربی یعنی در هر دو سبک ساز کوبه ای داریم.  به مجموع سازهایی گویند که برای نگه داشتن ریتم استفاده میشود این سازها کمتر برای ملودی ها استفاده میشود. این ساز ها با استفاده از کوبیدن، کشیدن و یا حرکاتی مانند مالش یا خط کشیدن بر روی صفحه آن به صدا در می آید.

انواع سازهای کوبه ای 

معمولا از جنس پوست طبیعی یا مصنوعی یا برخی پلاستیک های با مقاومت بالا ساخته میشود. بیشتر بدنه اصلی این ساز ها را از چوب میسازند اما با این حال ساز های کوبه ای از جنس پلاستیک یا فلز هم ساخته میشود.

دف	دایره	تنبک	تیمپانی (تیمبال)	طبل	دامارو	طبلا
دمام	مثلث	مارکاس	سن	زنبورک	تومبا

معرفی سازهای صفحه کلید دار

معروف ترین مدل سازهای صفحه کلید دار که میتواند تعریف کاملی از این ساز باشد پیانو میباشد. این مدل ساز که میتوان آن را کاملترین ساز موسیقی نیز دانست به وسیله چکش های کوچکی کار میکند. به این صورت که شما با فشردن هر کلید یا کلاویه چکش مختص آن نت به سیم های پیانو برخورد میکند و صدای آن نت شنیده میشود.

در این ساز ها هر کلید وظیفه اجرای نت خاصی را بر عهده دارد و میتوانید از چند کلید به صورت همزمان استفاده کنید و صداهای ترکیبی زیبایی را تولید کنید. این مدل ساز نیاز به کوک شدن دارد.

پیانو	ارگ	کلاوسن	کلاویکورد	چمبالو
هارپسیکورد	چلستا	آکوردئون	هارمونیکا	هارمونیون
گارمون	ویرجینال	سازهای الکترونیکی	ارگ برقی	ترمین
سینتی سایزر	کیبورد

معرفی ساز های الکترونیکی

در سازهای الکترونیکی تولید صدا به وسیله ارتعاش یا لرزش سیم ها تولید نمیشود. در واقع عمل تولید صدا در این مدل حرکت دست شما روی کلید یا سیم را به پالس های الکتریکی تبدیل میکند و صدای آن نت ها شنیده میشود. و پالس های الکتریکی برای پخش شدن به یک اسپیکر یا باند نیاز دارند و بدون آن صدایی شنیده نمیشود.

گیتار الکتریک

گیتار بیس

سینتی سایزر

کیبورد

ترمین

پنج خانواده ساز اصلی وجود دارد: سازهای زهی، بادی، کوبه ای، شستی دار و الکترونیک. این ساز های اصلی دارای انواع دیگر هستند برای مثال ساز بادی به سه زیر دسته: چوبی، برنجی و شستی دار و  ساز زهی نیز به سه زیر دسته :زخمه ای ،آرشه ای و کوبشی تقسیم میشوند